Seksuele diversiteit in de koran

Van islamitische leerlingen kan je vaak vragen of opmerkingen krijgen over homoseksualiteit in de islam. Over het algemeen beweren ze dat homoseksualiteit wordt verboden door de koran. Maar als je doorvraagt, weten ze vaak niet de uitspraken en blijven ze hangen in "het mag gewoon niet, het is haram ”. Bij voorlichting is het zaak om goed te denken hoe je hierop zult ingaan. Je eigen achtergrond, inlevingsvermogen en kennis zijn van groot belang. Omdat kritiek op de koran of het geloof door sommigen al snel als heiligschennis wordt opgevat, is dit een gevoelige kwestie.

samenvatting

Veel citaten in de koran hebben betrekking op het verhaal van "Lut" (dezelfde als "Lot" in de bijbel) en gaan over hoe de goede Lut wordt bedreigd door mannen van de stad Sodom die zijn gasten (boodschappers van Allah) willen misbruiken. Net als bij de bijbel kan je twijfelen over of dit over homoseksualiteit gaat of over verkrachting. Dat de mensen ten tijde van het ontstaan van de koran tegen seks tussen mannen waren, is wel duidelijk, maar er zijn twijfels hoe ernstig men dit vond.
De Islam staat afwijzend tegen “overmatige” seks, maar dat geldt ook voor heteroseksuele seks. De islam was eeuwenlang veel toleranter dan het christendom op seksueel gebied. De mening van moslims over seksuele diversiteit is in de laatste eeuw veel conservatiever is geworden. Daarnaast heeft kolonialisme en het afzetten tegen westerse exploitatie een algemeen weerzin gekweekt tegen veel dingen die moslims beschouwen als westers (en verdorven).
Homoseksuele en lesbische moslims zijn in de laatste jaren steeds meer zichtbaar geworden. Ze zeggen vaak dat we elkaar niet zo moeten veroordelen en dat Allah zelf diversiteit heeft gecreëerd.
In voorlichting moeten docenten en voorlichters goed nadenken vanuit welke positie ze dat doen. Als je zelf moslim bent, heb je een hele andere positie dan als je een ander geloof hebt, of geen geloof aanhangt. En vervolgens is de keuze om wel of niet in te gaan op de koran en andere islamitische regelgeving ook niet vanzelfsprekend. Dat kun je beter alleen doen als je heel goed weet waarover je het hebt en het zeker niet doen vanuit een veroordelend standpunt over de islam. Voor Nederlandse voorlichters en docenten is het beter om in dialoog te gaan over democratie en hoe we kunnen samen leven terwijl we goed omgaan met verschillen.

passages uit de koran

Op een aantal plaatsen in de koran wordt seks tussen mannen als "overmatig" afgewezen. De koran vindt overmatige seks niet goed en ook heteroseksuelen worden gewaarschuwd dat dit slecht is. Er is meningsverschil over of het vooral slecht is om veel seks te hebben, of dat ook naar seks verlangen of fantaseren slecht is. Vroeger was het verlangen en erover schrijven wel geaccepteerd; er is veel oude Arabische homo-erotische poëzie bewaard gebleven. Maar vooral in de 19e eeuw = met de opkomst van het extremisme - is het steeds meer taboe geworden.
De koran vermeldt verschillende keren seks tussen mannen, bijna allemaal in de context van het verhaal van Sodom en Gomorra. In dit verhaal eisen de inwoners van de stad om seks te hebben met de boodschappers die door God naar de profeet Lut (Lot in de bijbel). Het koranverhaal is bijna hetzelfde als de versie in de Bijbel. Latere verklaringen van de koran waren het erover eens dat de gruwel waarnaar de koranpassages verwijzen, een vraag was aan Lut om de bewoners van Sodom binnen te laten zodat ze de mannelijke Engelen konden verkrachten. Daarom werd dit later “sodomie” genoemd. Nederlandse jongeren noemen elkaar tegenwoordig nu steeds (sodom)mietje als ze homo bedoelen. Ook in de Islam werden de zonden van het volk van Lut later spreekwoordelijk. De Arabische woorden voor anale seks tussen mannen is "liwat" en de persoon die dergelijke handelingen (passief) uitvoert heet "Luti". Beide woorden zijn afgeleid van de naam Lut. Eigenlijk vreemd, omdat Lut niet degene was die seks eiste.

Een aantal voorbeelden:

Soera 7:80-81: "En Lut zei tot zijn volk: zullen jullie een gruweldaad begaan die nog niemand van de wereldbewoners voor jullie heeft gepleegd?"
7:81-82: "Jullie naderen met wellust mannen in plaats van vrouwen. Nee, jullie zijn een volk dat de perken te buiten gaat." (ook vertaald als: "Jullie zijn overmatige mensen")
7:84: "En wij (Allah) lieten (stenen) regen op hen vallen. Kijk hoe dat het einde was van de boosdoeners."
11:80: "Zij antwoordden: jij (Lut) weet wel dat wij geen recht hebben op uw dochters en je weet best wat wij wensen."
11:83: "Toen ons (Allah's) gebod kwam, keerden wij die stad (Sodom) ondersteboven en wij lieten er laag op laag brokken klei op regenen."
11:87: "En zijn volk kwam op hem (Lut) toegesneld; zij hadden eerder al slechte daden begaan. Hij zei: mensen, hier zijn mijn dochters, zij zijn reiner voor jullie. Vrees dan God en maakt mij niet te schande om mijn gasten." (door de boodschapper van Allah te misbruiken)
15:16: "En voor degenen onder uw vrouwen, die zich aan ontucht schuldig maken, roep vier van u op als getuigen tegen haar en als zij getuigen, sluit haar dan tot haar dood in haar huis op, of totdat Allah haar een weg opent. En als twee van u zich hieraan schuldig maken, straft hen allebei. En als zij berouw hebben en zich verbeteren, laat hen dan met rust, want Allah aanvaard berouw en is vol genade." (Dit vers wordt het “zina” vers genoemd. Hoewel het lijkt alsof het over vrouwen gaat, blijkt dat in het Arabisch "twee" slaat op twee mannen of op een man en een vrouw. De laatste is de dominante interpretatie. Daarmee gaat dit citaat dus eigenlijk over buitenechtelijke seks en niet over homoseksualiteit.)
11:79: "Zij zeiden: Jij (Lut) weet wel dat wij op jouw dochters geen recht hebben en je weet best wat wij wensen."
21:75: "En aan Lut schonken wij (Allah) wijsheid en kennis. En wij bevrijdden hem uit de stad die gruwelijk handelde. Zij waren inderdaad een boos en opstandig volk."
26:166: "Nader jij van alle schepselen de mannen!"
26:167: "En verlaat jij jouw vrouwen, die uw heer voor u heeft geschapen!"
26:169: "Hij (Lut) zei: "Echt, ik veracht jouw handelswijze."
27:55: "En Lut, zei tot zijn volk: begaan jullie geen onzedelijkheid tegen beter weten in!"
27:56: "Benaderen jullie wellustig de mannen in plaats van de vrouwen? Nee, jullie zijn een onwetend volk."
27:59: "En wij (Allah) lieten een regen over hen komen, en vreselijk was de regen voor de gewaarschuwden."
29:30: "Naderen jullie mannen met wellust en roven jullie op de weg, en begaan jullie zelfs gruweldaden in uw bijeenkomsten? Maar het antwoord van het volk was niets anders dan dat zij zeiden: breng de straf van Allah over ons als je de waarheid spreekt."
29:31: "Hij (Lut) zei: "help mij mijn heer, tegen het volk dat onheil sticht."
29:32: "En toen onze boodschappers Abraham het nieuws brachten, zeiden zij: we willen het volk van deze stad vernietigen; want haar inwoners zijn slecht." (letterlijk: "onrechtvaardigen")
54:37: "En zij probeerden hun gasten te schande te zetten (door ze te vragen om seks met hen te hebben). Toen ontnamen wij hun ogen het gezichtsvermogen. Proef dan mijn bestraffingen en mijn waarschuwingen."

Lesbische seks

Er is geen duidelijk verbod op seks tussen vrouwen in de koran. Sommige exegeten denken dat het "zina" is (de strafbare misdaad van seks buiten het huwelijk, maar anderen zeggen dat het kan worden gezien als een zonde maar niet als een misdaad die een religieuze (hadd) straf verdient.

transseksualiteit

Transgenderisme komt niet voor in de koran. In de Hadith komen wel veroordelingen voor van verwijfde mannen (mogelijk euneuchen) en "vrouwen die mannen imiteren". Naar verluidt verbande Mohammed verwijfde mannen, maar doodde ze niet omdat ze ook gelovigen waren. In de islam is er discussie over of transgenders het andere geslacht imiteren (afkeurenswaardig) of dat ze in het verkeerde lichaam zitten. Ayatollah Khomeini vaardigde in 1987 een fatwa uit waarin hij geslachtsoperaties toestond. Desalniettemin hebben islamitische transgenders in de meeste moslimlanden (ook in Iran, al kunnen ze operaties krijgen) nog veel last van discriminatie.

verschillende interpretaties

Een meer vrije interpretatie van de koran is dat Allah de mensen een eigen verantwoordelijkheid geeft om een goed leven te leiden. Geestelijken zouden dit niet mogen veroordelen, dat is het recht van Allah alleen. Homoseksualiteit zou net als andere vormen van seks alleen slecht zijn als het gaat om misbruik, overmaat of schending van de publieke eerbaarheid.
De Islam staat afwijzend tegen “overmatige” seks, maar dat geldt ook voor heteroseksuele seks. Zo is er controverse over of schrijven en fantaseren over seks even erg is als veel seks hebben . Tot een paar eeuwen terug was er veel homo-erotische literatuur bijvoorbeeld. Die was beroemd en niet taboe. De islam was eeuwenlang veel toleranter dan het christendom op seksueel gebied. Geleerden, zoals Michiel Leezenberg, wijzen erop dat de mening van moslims over seksuele diversiteit in de laatste eeuw veel conservatiever is geworden. Daarnaast heeft kolonialisme en het afzetten tegen westerse exploitatie een algemeen weerzin gekweekt tegen veel dingen die moslims beschouwen als westers (en verdorven). Homoseksualiteit wordt dan gebruikt als argument om aan te tonen hoe verdorven het westen is. Het tegenstanders uitmaken voor zwakke mietjes en verdorven figuren is trouwens een historisch patroon dat we ook in andere culturen regelmatig zien. Het heeft weinig met geloof te maken, maar veel met primitieve ideeën over dat echt leiders zeer mannelijk en niet emotioneel zijn.
Een meer gedetailleerd commentaar op wat de koran zegt over homoseksualiteit vind je in: What the Qur'an says about homosexuality (Engels).
Sinds de jaren negentig zijn er steeds meer homoseksuele en lesbische moslims. Zij laten zien dat het mogelijk is homo/lesbisch en gelovig te zijn. Vaak vermijden zij in gesprek te gaan over de koran, omdat dit tegenwoordig zo gevoelig ligt. Maar als zij hierover reageren, benadrukken ze vaak dat "Allah onfeilbaar is en ons allemaal verschillend heeft gemaakt" (soera 5:48), en dat "mensen niet over elkaar mogen oordelen, dat mag alleen Allah" (soera 49:11). Opmerkingen van en over homoseksuele moslims zijn onder meer te vinden op Queer Jihad.

omgaan met veroordelende opvattingen

Het is wel goed om ons te realiseren dat zulke "vrije" interpretaties (nog) niet gangbaar zijn in de mainstream islamitische gemeenschappen. De harde mening is dat de koran teksten door Allah aan Mohammed doorgegeven zijn als letterlijke waarheid en richtlijnen. Orthodoxe moslims menen - net als orthodoxe christenen - dat daarover "dus" geen discussie over mogelijk is. In zo'n context wordt voorlichting en dialoog over mensenrechten rond seksuele diversiteit vrijwel onmogelijk.
Daarom kiezen docenten en voorlichters in een context met orthodoxe gelovigen vaak andere strategieën dan een gesprek over als heilig beschouwde teksten. Globaal gesproken zijn er vier manieren om met op religie gebaseerde veroordelingen van homoseksualiteit om te gaan. De eerste twee daarvan gaan in op de inhoud van de veroordeling, de andere twee gaan in gewenst gedrag.

gesprek over veroordeling
1. Bespreking interpretatie van "heilige teksten"
2. Bespreking van de persoonlijke band met God

gesprek over gedrag
3. Bespreking over diversiteit/mensenrechten
4. Bespreking omgangsvormen en respect

De keuze voor de strategie hangt af van wie je bent, wat je weet en van de soort groep die je voorlicht. Als je zelf moslim bent, heb je een hele andere positie dan als je een ander geloof hebt of geen geloof. En vervolgens is de keuze om wel of niet op de koran en andere islamitische regelgeving en uitspraken in te gaan ook niet vanzelfsprekend. Dat kun je beter alleen doen als je heel goed weet waarover je het hebt en het zeker niet doen vanuit een veroordelend standpunt over de islam. Voor Nederlandse voorlichters en docenten is het doorgaans beter om in dialoog te gaan over democratie (samenleven in een land met verschillende meningen) en hoe we praktisch en dagelijks kunnen samen leven terwijl we goed omgaan met verschillen. Het is ook vaak behulpzaam om het onderwerp te "onthomofileren" (vergelijkbare voorbeelden te noemen uit andere contexten; zoals islamfobie te vergelijken met homofobie; we willen geen van beide). Lees hier meer over welke voorlichtingsstrategieën je kunt kiezen.

relativering van veroordeling door moslims

In Nederland zijn er grote verschillen in hoe mensen denken over "onbehoorlijk" of "openbare eerbaarheid". Veel Moslimjongens douchen met een broek aan omdat elke toevallige blik naar hun geslachtsdelen al als haram (schandelijk/onzuiver) wordt beschouwd. De meer opgefokte jongeren vinden soms zelfs dat een willekeurige blik van een homoman al aanleiding mag zijn om iemand in elkaar te slaan. Dit soort veroordeling is niet typisch islamitisch. Als homomannen of lesbische vrouwen elkaar op straat zoenen of hand in hand lopen, wordt dit ook door veel autochtone Nederlanders al als irritant of provocerend gezien. In sommige christelijke kringen wordt het zeggen dat je homo, bi of lesbisch bent al als schokkend en provocerend ervaren. Docenten en voorlichters zullen in hun klassen samen met hun leerlingen een manier moeten vinden over hoe we in Nederland met zulke gevoelens omgaan. In een democratisch land mag je alles voelen en vinden, maar je mag niet al je aversies respectloos of gewelddadig uiten. Dus het gaat erom te zoeken we naar een sociale omgang waarbij we respectvol omgaan met onze verschillen.

Peter Dankmeijer

(Bron: EduDivers. Pagina herzien op 25-8-2019)